حدود یک سال از تهاجم روسیه به اوکراین می‌گذرد، جنگی که مسکو آن را "عملیات ویژه" برای مقابله با گسترش ناتو به شرق آغاز کرد و گسترده‌ترین مناقشه پس از جنگ جهانی دوم در منطقه است.
دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است
نویسنده: الکساندر موتیل، استاد علوم سیاسی دانشگاه راتگرز، ایالت نیوجرسی آمریکا
منبع: اندیشکده واشنگتن
مترجم: حمید رضا بابایی
رئیس جمهور روسیه پذیرفته که به دردسر افتاده است. مقایسه سخنرانی اخیر ولادیمیر پوتین به مناسب سال نو با آنچه که یک سال پیش ایراد کرده بود، نشان می‌دهد در تُن صدا، شدت تمرکز و زبان سخنرانی رئیس جمهور روسیه تغییراتی چشمگیر حاصل شده و این مسئله بیانگر آن است که پشت پرده‌های کرملین، زنگ‌های هشدار در خصوص تهاجم به اوکراین که اوایل سال ۲۰۲۲ رخ داد، به صدا درآمده است، حمله‌ای که ابعاد آن به سرعت در حال آشکار شدن است.
در مراسم سخنرانی سال نو توسط پوتین، از تصویر زیبای آسمان و بنا‌های مسکو که معمولا پس زمینه سخنرانی‌های سالانه رئیس جمهور است، خبری نبود. در عوض چهره‌ای غمگین از پوتین دیده می‌شد که اطرافش را چند ردیف از نظامیان با لباس متحدالشکل محاصره کرده بودند.
این سمبل‌ها معنادار هستند. در روسیه مدرن، سخنرانی سالانه رئیس دولت سنتی مهم محسوب می‌شود که در آن حال و هوای تحولات سال بعد بیان می‌شود. پوتین در سخنرانی خود تلاش کرد حس و حالی به مخاطب عرضه کند که نشان می‌داد کشور با جنگی طولانی و دشوار روبرو است. وی پس از چند ماه تلاش برای بی اهمیت جلوه دادن تهاجم به اوکراین که آن را "عملیات ویژه نظامی" می‌نامید، اکنون به دشوار بودن اوضاع اذعان کرده است، اما قدری دیرهنگام.
پوتین در سخنرانی ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱ چهره‌ای بسیار شادتر داشت. وی در آن روز گفته بود: "ما همگی یک‌صدا امیدواریم تغییرات برای شرایط بهتر، پیش روی‌مان قرار داده شود. با آغاز سال نو، امیدواریم فرصت‌های جدید در اختیار داشته باشیم. البته که امیدواریم، خوش شانسی همراه ما باشد، اما این را درک می‌کنیم که تحقق آرزوهای‌مان بیش از هرچیز به خودمان بستگی دارد. "
آخرین سطر از سخنرانی پوتین بسیار رویایی بود: "امیدوارم عشق، قلوب همه ما را فرا گیرد و الهام بخش تحقق اهدافمان باشد و بتوانیم قله‌های مرتفع را فتح کنیم. به خاطر عزیزانمان و به خاطر یگانه کشورمان، سرزمین مادری مان. "
آیا این واقعا همان ولادیمیر پوتینی بود که قصد داشت تهاجمی همه جانبه علیه اوکراین به راه انداخته و اروپا را در بزرگ‌ترین مناقشه پس از جنگ جهانی دوم رها کند؟ در حقیقیت با وجود استحکامات گسترده نظامی روسیه در مرز‌های اوکراین در اواخر سال ۲۰۲۱ و وخامت آشکار روابط مسکو با غرب، به هیچ یک از این تحولات مهم در آن سخنرانی اصلا اشاره‌ای نشد.
اما در یک سال چقدر تفاوت ایجاد شده است؟ پوتین در سخنرانی ۹ دقیقه‌ای امسال خود به مناسبت سال نو که طولانی‌ترین سخنرانی او در ۲۲ سال حکومت بر روسیه بوده است، آغاز سال ۲۰۲۳ را با حمله به غرب شروع کرد و هشدار داد که روسیه در خطر است.
پوتین گفت: "غرب درباره صلح دروغ گفت. آن‌ها برای تهاجم آماده می‌شدند و اکنون با شرارت از اوکراین و مردمش به عنوان ابزاری برای تضعیف روسیه و تجزیه آن استفاده می‌کنند. ما هرگز اجازه نداده‌ایم این مساله رخ دهد و در آینده نیز به هیچ کس اجازه نخواهیم داد اینگونه با ما رفتار کند."
مخالفان داخلی نیز از جمله دیگر مواردی بودند که پوتین به آن‌ها تاخت. وی در آن سخنرانی آشکارا به تعداد زیادی از مردان روسی اشاره کرد که در سن پیوستن به ارتش بودند، اما به جای آن که به تهاجم روسیه به اوکراین بپیوندند، در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ ترجیح دادند از روسیه بگریزند. پوتین گفت در ۱۲ ماه گذشته "چیز‌های زیادی جایگزین آن‌ها شده است و صراحتا حس قهرمانی و شهامت از خیانت و بُزدلی مجزا شده است. "
سخنرانی امسال پوتین در لحنی گستاخانه و بدبینانه پایان یافت، آنجا که پوتین بیان کرد بقای روسیه به عنوان یک کشور مستقل، اکنون در معرض تهدید است. وی گفت: "ما با یکدیگر بر تمام مشکلات غلبه خواهیم کرد و بزرگی و استقلال کشورمان را حفظ می‌کنیم. ما پیروز خواهیم شد، به خاطر خانواده هایمان، به خاطر روسیه. "
دیگر از صحبت‌های بیهوده درباره عشق، اعتماد و امید، مانند دسامبر ۲۰۲۱، خبری نبود. هیچ آرزوی رویایی و انتظارات حاکی از امید به چشم نمی‌خورد. این بار دیگر پوتین زنگ هشدار را به صدا درآورد. طبیعتا غرب نیز در این زمینه مسئولیت داشته است، اما دیکتاتور روسیه به هیچ وجه خود را مسئول اوضاع آشفته کنونی کشور نمی‌داند.
ظاهرا پوتین معتقد است، یا دستکم می‌خواهد افکار عمومی روسیه معتقد باشند، که روسیه در لبه پرتگاهی راه می‌رود و حیاتش به عنوان یک کشور منجسم اکنون در خطر است. وی در سخنرانی‌اش بار‌ها بر لزوم حفاظت از استقلال روسیه تاکید کرد. این نکته‌ای جدید و قابل توجه بود.
پوتین چنین سال دائما از تعهد خود برای حفظ قدرت گسترده و هیمنه‌ی روسیه و نقش برجسته‌ی آن در عرصه بین الملل سخن گفته است. وی مکررا غرب را به تلاش برای نابودی روسیه متهم کرده است. اما ترس از دست دادن استقلال، مشکلی است که مردم اوکراین، کشور‌های حوزه بالتیک (لیتوانی، لتونی و استونی) و سایر همسایگان روسیه را تهدید می‌کند. این مساله‌ای نبود که روس‌ها نگرانش باشند.
آیا پوتین در سخنانش جدی بود؟ البته شاید می‌خواهد تلاش کند مخاطبان داخلی روسیه را بترساند تا به این ترتیب افکار عمومی روسیه برای فداکاری‌های بیشتر در جنگ بیهوده علیه اوکراین آماده باشند، مناقشه‌ای که روسیه برنده آن نیست. شاید پوتین و همکارانش در کرملین واقعا چنین حسی می‌کنند که به رغم بَه بَه و چَه چَه مردم، روسیه روز‌های بسیار دشواری پیش رو دارد.
با گذشت بیش از ده ماه از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، تحلیلگران بسیار اندکی هستند که همچنان تصور می‌کنند روسیه مسیری برای پیروزی دارد. برعکس، اجماع فراوانی وجود دارد که حاکی است، هم زمان با تحلیل نظامی روسیه، گزینه‌های پوتین در حال کاهش است. روسیه تا همین جا هم به میزان قابل توجهی به دلیل حملات شکست خورده اش، تضعیف شده است. شکست روسیه در اوکراین می‌تواند به فروپاشیِ خودِ فدراسیون روسیه منجر شود، یا این که این کشور را تحت لوای چین و یا غرب درآورد.
سخنرانی پوتین به نوعی تلاش مبهم برای بسیج افکار عمومی مردم روسیه بود تا کل کشور در حالت جنگی قرار گیرد. هنوز مشخص نیست که آیا پوتین در این تلاش موفق بوده است یا خیر. اما یک مساله قطعی است: اگر سال جدید نیز مانند سال ۲۰۲۲ برای روسیه باشد، پوتین شانس چندانی نخواهد داشت تا در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۳ به مناسبت سال جدید بعدی سخنرانی کند.
